Ooit gedacht dat je bij je cursusontwerp rekening moest houden met de toegankelijkheid van je lesmaterialen voor gebruikers die bijvoorbeeld zijn aangewezen op een schermlezer, voorleeshulp of brailleregel? Of die vanwege een andere visuele beperking moeite hebben de informatie op een scherm op de daarvoor bedoelde manier te verwerken?
Het zijn niet meteen onderwerpen waarmee je je als docent of onderwijsontwikkelaar dagelijks bezighoudt, toch?
Misschien was je je er nog niet zo bewust van, misschien stond het al op de planning om op te pakken, misschien was er een andere reden om er tot nu toe niet mee bezig te zijn… Maar eerlijk gezegd is dit wel het moment ook toegankelijkheid op je to-do lijst te zetten voor de volgende ronde waarin je je lesmateriaal en cursusomgeving in Moodle onder handen neemt.
In dit artikel geef ik je acht praktische tips en trucs om jouw cursus toegankelijker te maken.
Denk na over je publiek
De eerste tip ligt wat voor de hand, maar toch is het verstandig bij je cursusontwerp stil te staan bij de groep(en) die erin gaan werken. Weet je van tevoren al of je rekening moet houden met beperkingen zoals dyslexie of kleurenblindheid? Is het waarschijnlijk dat er mensen bij zijn met een visuele beperking die gebruik moeten of willen maken van tekst-naar-spraaktoepassingen?
Alle informatie die van tevoren in kaart kan brengen, zal je helpen potentiële hindernissen voortijdig op te lossen.
Zijn al die geüploade bestanden wel nodig?
Hoewel het de gemakkelijkste manier is om al je ontwikkelde les- en leermaterialen aan je cursus toe te voegen, is het uploaden van bestanden niet heel vaak de beste manier om de toegankelijkheid te bevorderen.
Geweldige leermaterialen gemaakt met een tekstverwerker, spreadsheet of presentatietool moeten doorgaans worden gedownload naar het device van de deelnemer, voordat die ermee aan de slag kan. En dat terwijl er vaak best goede alternatieven zijn om die lesmaterialen rechtstreeks (dus zonder download en externe toepassing) aan te bieden in je cursusomgeving:
- Korte tekst ( < 150 woorden) Label
- Middellange tekst Pagina
- Langere tekst met verschillende koppen of hoofdstukken Boek
- Tekstbestand om in te vullen Word-document met heldere instructies, of probeer het formulier om te bouwen naar Feedbackformulier / Enquête
- Tekstbestand (ook presentaties) om te lezen PDF
Afbeeldingen voorzien van een beschrijving
Afbeeldingen kunnen je cursusinhoud visueel een stuk aantrekkelijker maken, maar werpen tegelijkertijd hindernissen op voor deelnemers die deze niet (goed) kunnen bekijken. Een beschrijving is in Moodle inmiddels verplicht wanneer je een afbeelding toevoegt, maar je kunt nog wel aangeven dat de afbeelding er puur als decoratie staat.
Als je afbeeldingen toevoegt, sta er dan bij stil dat een deelnemer met een schermleeshulpmiddel afhankelijk is van goede beschrijvingen om te begrijpen waarover ze gaan. Als je geen beschrijving toevoegt, wordt alleen de bestandsnaam van de afbeelding voorgelezen of weergegeven.
Een algemene tip bij het gebruik van afbeeldingen: zorg ervoor dat ze de inhoud van de tekst ondersteunen, dat is voor alle gebruikers prettig.
Rekening houden met tekstopmaak, lettertypes en kleur
In je favoriete tekstverwerker kun je helemaal losgaan wat betreft de opmaak van je materialen en oefeningen maar wanneer je dat online doet, is het verstandig je een beetje in te houden.
- Gebruik het standaardlettertype van de leeromgeving
- Gebruik geen onderscheidende kleuren, zoals geel, groen, rood of blauw, die de leesbaarheid van de tekst negatief kunnen beïnvloeden
- Gebruik de ingebouwde opmaak voor koppen, alinea’s en vooropgemaakte tekst
Wil je toch meer kleur toevoegen voor onderscheid in je tekst? Denk dan na over de mogelijkheden van Bootstrap-elementen die je bijvoorbeeld rechtstreeks in de HTML-weergave van je teksteditor kunt toevoegen. Er zijn verschillende plugins beschikbaar waarmee je dat behoorlijk gebruiksvriendelijk kunt inzetten, als je geen doorgewinterde webdesigner bent.
Gebruik tabellen alleen voor weergeven van gegevens
Gemma Lesterhuis besprak dit punt in haar blog (https://ltnc.nl/een-digitaal-toegankelijk-cursus-met-de-atto-editor) al, maar herhaling is een krachtig instrument: een tabel in een tekst is alleen geschikt voor het weergegeven van gegevens. Gebruik deze mogelijkheid liever niet om je tekstgebied op te maken in meerdere kolommen of cellen.
Voor je doorsnee deelnemer zal het niet veel uitmaken, maar een tabel met veel tekst erin is voor schermleeshulpmiddelen eigenlijk niet te doen, waardoor de informatie erin niet goed tot zijn recht komt.
Daar komt nog bij dat in je tekstverwerker gemaakte tabellen vaak een vaste hoogte en breedte hebben voor zowel kolommen als rijen, wat nadelig kan zijn voor de wijze waarop ze worden weergegeven op schermen van verschillende afmetingen. Dat kan leiden tot ongewenste scrollbalken in je scherm, waardoor de informatie nog minder goed te bekijken is.
Gebruik een transcript of captions bij video
Video is een krachtig instrument in leren, daarover zijn we het met zijn allen wel eens. En gelukkig bieden commerciële streamingdiensten zoals YouTube en Vimeo inmiddels best goede automatische captions, zodat mensen met een auditieve beperking er toch uit kunnen halen wat je in de video wilde uitleggen of toelichten. Maar hoe zit dat met video’s die je zelf hebt opgenomen en als bestand hebt toegevoegd aan je cursus?
In Moodle kun je captions toevoegen als je die hebt opgesteld in het WebVTT format (https://w3c.github.io/webvtt/). Zo’n bestand kun je redelijk eenvoudig maken met een standaard editor voor platte tekst, zoals Kladblok, maar veelgebruikte videobewerkingssoftware zoals Camtasia bieden soortgelijke mogelijkheden.
Als alternatief kun je overigens bij je video ook een transcript toevoegen, bij voorkeur als PDF, zodat je deelnemers kunnen meelezen.
Links met beschrijving en openen in nieuw tabblad
Of je nu een visuele beperking hebt of niet, deze tip is er voor iedereen. Als je links toevoegt in je cursusmaterialen, zorg er dan voor dat deze beschrijvend zijn in plaats van de gebruikelijke ‘Klik hier…’ of ‘Lees meer…’.
En als je toch bezig bent met je links, zorg er dan meteen voor dat die in een nieuw venster of tabblad openen. Daarmee raakt je deelnemer in ieder geval de weg niet meer kwijt en kan hij (zij, hen) eenvoudig terugkeren naar de cursuspagina.
Controleer je tekst met de toegankelijkheidsknoppen in de teksteditor
In de standaard teksteditor ATTO vind je eenvoudige hulpmiddelen om de belangrijkste uitdagingen op het gebied van toegankelijkheid te identificeren en op te lossen.
- Met kun je in algemene zin toegankelijkheidsproblemen in beeld brengen
- Met bepaal je in hoeverre je tekst geschikt is voor een schermleeshulp.
En werk je met Moodle 3.11 of hoger? Dan beschik je ook nog eens over een meer uitgebreide toolkit waarmee je de toegankelijkheid van je hele cursus in kaart brengt, inclusief tips om eventuele problemen op te lossen.
Deze toolkit werd ontwikkeld door Brickfield Education Labs (https://www.brickfield.ie/brickfield-accessibility-toolkit/) en is in een basisversie gratis beschikbaar. Wil je meer functionaliteit gebruiken? Dan heb je daarvoor een abonnement bij Brickfield nodig.
Tot slot nog dit
Nadenken over toegankelijkheid is iets wat geregeld zal terugkomen in je cyclus van ontwerpen – uitvoeren – evalueren – bijstellen. Het is dus belangrijk bij iedere iteratie opnieuw te kijken naar verbeterpunten op dit gebied. Vraag je deelnemers in de cursusevaluatie dan ook naar inbreng waar zij vinden dat je nog meer kunt doen om de cursus zo toegankelijk mogelijk voor hen te maken.