Het onderwijs was nog nooit zoveel in beweging is gedurende het afgelopen jaar: terwijl scholen werden geconfronteerd met ingrijpende sluitingen vanwege Covid-19, zochten docenten en bestuurders naarstig naar manieren om hun bestaande model van onderwijs zo goed mogelijk te blijven organiseren. Van klaslokaal of collegezaal naar urenlange sessies in Zoom, MS Teams of een andere online omgeving, vaak ondersteund met een bonte verzameling van apps gericht op faciliteren van het les- en leerproces.
Nu een jaar later is er een hoop veranderd, maar online leren en lesgeven heeft een plek verworven in de gereedschapskist van menig docent en student. Een goed moment om niet alleen terug te kijken op wat er allemaal is gebeurd, maar ook vooruit te kijken naar de kansen die in het verschiet liggen als het gaat om de zinvolle en duurzame inzet van (open source) onderwijstechnologie.
Back in 2010, when I first started working with Moodle, I got most of my inspiration from the book Moodle 1.9 for Language Teaching (2009) by Jeff Stanford. The learning management system underwent many changes and upgrades since, but much of the original work can be very useful for teachers in modern foreign languages, whether they work in K-12 or beyond.
I had just started working as a Dutch (NT2) language teacher as I went looking for ways to create a technology enhanced learning experience. Twelve years on and working as an educational technologist at a Dutch University of Applied Sciences, I feel there’s still a lot language teachers can do to create an engaging blended or online classroom with lots of meaningful learning activities.
It is by no means my intention to rewrite the book, but it’ll be interesting to see how the original ideas for learning activities translate to current good practices in instructional design and teaching.
In this blog series, I’ll follow the overall structure of the Stanford (2009), focusing on one skill at a time:
Reading
Writing
Speaking / Conversation
Listening
Vocabulary
Grammar
Also, I’ll try to provide examples of learning activities so you can translate them to your own teaching practice.
Why Moodle?
First of all, Moodle is an open source LMS used all over the world in more than 100 different languages. It is a completely modular learning environment, that can be modified and extended with numerous plugins to support your learner audience. Most of these plugins are made available to the international community of users and developers under a GPL license, free to use.
And… did you know a lot of research into technology enhanced language learning (TELL) or computer assisted language learning (CALL) involves this easy to use LMS?
Ooit gedacht dat je bij je cursusontwerp rekening moest houden met de toegankelijkheid van je lesmaterialen voor gebruikers die bijvoorbeeld zijn aangewezen op een schermlezer, voorleeshulp of brailleregel? Of die vanwege een andere visuele beperking moeite hebben de informatie op een scherm op de daarvoor bedoelde manier te verwerken?
Het zijn niet meteen onderwerpen waarmee je je als docent of onderwijsontwikkelaar dagelijks bezighoudt, toch?
Misschien was je je er nog niet zo bewust van, misschien stond het al op de planning om op te pakken, misschien was er een andere reden om er tot nu toe niet mee bezig te zijn… Maar eerlijk gezegd is dit wel het moment ook toegankelijkheid op je to-do lijst te zetten voor de volgende ronde waarin je je lesmateriaal en cursusomgeving in Moodle onder handen neemt.
In dit artikel geef ik je acht praktische tips en trucs om jouw cursus toegankelijker te maken.
Denk na over je publiek
De eerste tip ligt wat voor de hand, maar toch is het verstandig bij je cursusontwerp stil te staan bij de groep(en) die erin gaan werken. Weet je van tevoren al of je rekening moet houden met beperkingen zoals dyslexie of kleurenblindheid? Is het waarschijnlijk dat er mensen bij zijn met een visuele beperking die gebruik moeten of willen maken van tekst-naar-spraaktoepassingen?
Alle informatie die van tevoren in kaart kan brengen, zal je helpen potentiële hindernissen voortijdig op te lossen.
Zijn al die geüploade bestanden wel nodig?
Hoewel het de gemakkelijkste manier is om al je ontwikkelde les- en leermaterialen aan je cursus toe te voegen, is het uploaden van bestanden niet heel vaak de beste manier om de toegankelijkheid te bevorderen.
Geweldige leermaterialen gemaakt met een tekstverwerker, spreadsheet of presentatietool moeten doorgaans worden gedownload naar het device van de deelnemer, voordat die ermee aan de slag kan. En dat terwijl er vaak best goede alternatieven zijn om die lesmaterialen rechtstreeks (dus zonder download en externe toepassing) aan te bieden in je cursusomgeving:
Korte tekst ( < 150 woorden) Label
Middellange tekst Pagina
Langere tekst met verschillende koppen of hoofdstukken Boek
Tekstbestand om in te vullen Word-document met heldere instructies, of probeer het formulier om te bouwen naar Feedbackformulier / Enquête
Tekstbestand (ook presentaties) om te lezen PDF
Afbeeldingen voorzien van een beschrijving
Afbeeldingen kunnen je cursusinhoud visueel een stuk aantrekkelijker maken, maar werpen tegelijkertijd hindernissen op voor deelnemers die deze niet (goed) kunnen bekijken. Een beschrijving is in Moodle inmiddels verplicht wanneer je een afbeelding toevoegt, maar je kunt nog wel aangeven dat de afbeelding er puur als decoratie staat.
Als je afbeeldingen toevoegt, sta er dan bij stil dat een deelnemer met een schermleeshulpmiddel afhankelijk is van goede beschrijvingen om te begrijpen waarover ze gaan. Als je geen beschrijving toevoegt, wordt alleen de bestandsnaam van de afbeelding voorgelezen of weergegeven.
Een algemene tip bij het gebruik van afbeeldingen: zorg ervoor dat ze de inhoud van de tekst ondersteunen, dat is voor alle gebruikers prettig.
Rekening houden met tekstopmaak, lettertypes en kleur
In je favoriete tekstverwerker kun je helemaal losgaan wat betreft de opmaak van je materialen en oefeningen maar wanneer je dat online doet, is het verstandig je een beetje in te houden.
Gebruik het standaardlettertype van de leeromgeving
Gebruik geen onderscheidende kleuren, zoals geel, groen, rood of blauw, die de leesbaarheid van de tekst negatief kunnen beïnvloeden
Gebruik de ingebouwde opmaak voor koppen, alinea’s en vooropgemaakte tekst
Wil je toch meer kleur toevoegen voor onderscheid in je tekst? Denk dan na over de mogelijkheden van Bootstrap-elementen die je bijvoorbeeld rechtstreeks in de HTML-weergave van je teksteditor kunt toevoegen. Er zijn verschillende plugins beschikbaar waarmee je dat behoorlijk gebruiksvriendelijk kunt inzetten, als je geen doorgewinterde webdesigner bent.
Gebruik tabellen alleen voor weergeven van gegevens
Gemma Lesterhuis besprak dit punt in haar blog (https://ltnc.nl/een-digitaal-toegankelijk-cursus-met-de-atto-editor) al, maar herhaling is een krachtig instrument: een tabel in een tekst is alleen geschikt voor het weergegeven van gegevens. Gebruik deze mogelijkheid liever niet om je tekstgebied op te maken in meerdere kolommen of cellen.
Voor je doorsnee deelnemer zal het niet veel uitmaken, maar een tabel met veel tekst erin is voor schermleeshulpmiddelen eigenlijk niet te doen, waardoor de informatie erin niet goed tot zijn recht komt.
Daar komt nog bij dat in je tekstverwerker gemaakte tabellen vaak een vaste hoogte en breedte hebben voor zowel kolommen als rijen, wat nadelig kan zijn voor de wijze waarop ze worden weergegeven op schermen van verschillende afmetingen. Dat kan leiden tot ongewenste scrollbalken in je scherm, waardoor de informatie nog minder goed te bekijken is.
Gebruik een transcript of captions bij video
Video is een krachtig instrument in leren, daarover zijn we het met zijn allen wel eens. En gelukkig bieden commerciële streamingdiensten zoals YouTube en Vimeo inmiddels best goede automatische captions, zodat mensen met een auditieve beperking er toch uit kunnen halen wat je in de video wilde uitleggen of toelichten. Maar hoe zit dat met video’s die je zelf hebt opgenomen en als bestand hebt toegevoegd aan je cursus?
In Moodle kun je captions toevoegen als je die hebt opgesteld in het WebVTT format (https://w3c.github.io/webvtt/). Zo’n bestand kun je redelijk eenvoudig maken met een standaard editor voor platte tekst, zoals Kladblok, maar veelgebruikte videobewerkingssoftware zoals Camtasia bieden soortgelijke mogelijkheden.
Als alternatief kun je overigens bij je video ook een transcript toevoegen, bij voorkeur als PDF, zodat je deelnemers kunnen meelezen.
Links met beschrijving en openen in nieuw tabblad
Of je nu een visuele beperking hebt of niet, deze tip is er voor iedereen. Als je links toevoegt in je cursusmaterialen, zorg er dan voor dat deze beschrijvend zijn in plaats van de gebruikelijke ‘Klik hier…’ of ‘Lees meer…’.
En als je toch bezig bent met je links, zorg er dan meteen voor dat die in een nieuw venster of tabblad openen. Daarmee raakt je deelnemer in ieder geval de weg niet meer kwijt en kan hij (zij, hen) eenvoudig terugkeren naar de cursuspagina.
Controleer je tekst met de toegankelijkheidsknoppen in de teksteditor
In de standaard teksteditor ATTO vind je eenvoudige hulpmiddelen om de belangrijkste uitdagingen op het gebied van toegankelijkheid te identificeren en op te lossen.
Close up van de ATTO teksteditor met knoppen voor controle toegankelijkheid.
Met kun je in algemene zin toegankelijkheidsproblemen in beeld brengen
Met bepaal je in hoeverre je tekst geschikt is voor een schermleeshulp.
En werk je met Moodle 3.11 of hoger? Dan beschik je ook nog eens over een meer uitgebreide toolkit waarmee je de toegankelijkheid van je hele cursus in kaart brengt, inclusief tips om eventuele problemen op te lossen.
Deze toolkit werd ontwikkeld door Brickfield Education Labs (https://www.brickfield.ie/brickfield-accessibility-toolkit/) en is in een basisversie gratis beschikbaar. Wil je meer functionaliteit gebruiken? Dan heb je daarvoor een abonnement bij Brickfield nodig.
Tot slot nog dit
Nadenken over toegankelijkheid is iets wat geregeld zal terugkomen in je cyclus van ontwerpen – uitvoeren – evalueren – bijstellen. Het is dus belangrijk bij iedere iteratie opnieuw te kijken naar verbeterpunten op dit gebied. Vraag je deelnemers in de cursusevaluatie dan ook naar inbreng waar zij vinden dat je nog meer kunt doen om de cursus zo toegankelijk mogelijk voor hen te maken.
Naar het origineel van Erik Driessen, die in 2014 twaalf tips op een rij zette voor docenten om succesvol ePortfolio’s in te zetten in het onderwijs. De Engelstalige blogpost is satirisch van aard, maar bevat wel een belangrijke onderliggende boodschap voor docenten en onderwijsontwikkelaars. Er zijn, volgens de auteur, behalve talloze succesvolle implementaties van ePortfolio’s in het onderwijs ook genoeg gevallen waarin de organisatie er niet in slaagde het portfolio een goede plek in het onderwijs te geven.
In zijn reflecties komt Erik Driessen tot onderstaande twaalf tips:
Om te beginnen: ik ben lange tijd geen groot fan geweest van alles wat met rekenen en wiskunde te maken heeft. Op de middelbare school had ik er niet bijzonder veel talent voor (of heel veel zin in, als ik eerlijk ben), maar nu ik alweer een aantal jaar werk met het LMS Moodle, begin ik het betere rekenen steeds meer te waarderen.
En… omdat gebruik en inrichting van de cijferlijst (Gradebook) in Moodle niet bij iedere docent bekend is, vind ik het eerlijk gezegd wel tijd daar iets aan te veranderen.
Cijfers geven niet meer van deze tijd?
Nou, dat ligt volgens mij een beetje genuanceerder: cijfers of beoordelingen geven docenten en leerlingen namelijk wel een beeld van waar ze staan in hun ontwikkeling of opleiding. De uitdaging zit hem eerder in de koppeling tussen het cijfer dat je geeft of behaalt enerzijds en het instrument dat dat cijfer genereert anderzijds: meet het wel wat je wilt meten, en geeft het je dus de informatie die je nodig hebt?
En laten vooral niet vergeten dat alleen het cijfer of de beoordeling niet vanzelf bijdragen aan het leer- en ontwikkelingsproces van je leerling (student, deelnemer): de feedback die je als docent geeft, is minstens even relevant, zo niet veel relevanter. Die feedback helpt je leerling immers verder door te wijzen op verbeter- en leerpunten om aan te werken.
Je zou dus kunnen stellen dat cijfers geven past in een gebalanceerd dieet van formatief handelen en summatief beoordelen, zolang je voldoende aandacht hebt voor de feedback die je geeft om je leerlingen te helpen en begeleiden.
In een optimale situatie heb je in je onderwijs dus voldoende meetpunten ingebouwd om te bepalen waar je leerlingen staan en hoe je ze kunt begeleiden, aangevuld met een enkele meetpunten gericht op het nemen van beslissingen zoals overgaan of blijven zitten.
Cijfers en beoordelingen in je cursus in Moodle
Als je wel eens een cursus hebt ontwikkeld in Moodle, weet je dat er veel activiteiten zijn waarmee je resultaten en beoordelingen kunt wegschrijven naar de cijferlijst. Nu moet ik eerlijk toegeven dat ik tot enkele jaren geleden maar weinig oog had voor de manier waarop je die cijferlijst inricht. Wanneer je aandacht voornamelijk gericht is op het aanmaken van leeractiviteiten zoals Opdracht, Test of Forum, heb je niet altijd oog voor hoe de resultaten daarvan uiteindelijk in de cijferlijst worden weergegeven. En dat kan leiden tot een onoverzichtelijke weergave waar jij als docent maar weinig informatie uit haalt, en waar je leerlingen ook niet snel zullen kijken hoe ze ervoor staan.
Een overzichtelijke inrichting loont
In plaats van al je goed ontworpen online leeractiviteiten op een hoop te gooien, is het behoorlijk zinvol een voor jouw cursus passend ontwerp te maken van de cijferlijst. Daarbij een paar tips:
Maak eerst een schets op papier waarbij je bijvoorbeeld uitgaat van je studieplanner of PTA
Bepaal welke onderdelen bij elkaar horen (bijvoorbeeld: alle proefwerken, alle SO’s, alle in te leveren onderdelen voor een project)
Bepaal gewichten voor de activiteiten die leiden tot een cijfer
Bepaal welke rekenmethode(s) je wilt gebruiken om tot deel- en eindcijfers te komen
Bepaal welke informatie je wel / niet wilt weergeven in de cijferlijst voor je leerlingen
Over beoordelingsitems en beoordelingscategorieën
Iedere activiteit in Moodle die een resultaat genereert, is automatisch een beoordelingsitem in je cijferlijst. Daarnaast kun je zoveel beoordelingscategorieën instellen als je denkt nodig te hebben. Die zijn redelijk goed te vergelijken met een mappenstructuur zoals je die waarschijnlijk wel kent. Mooie bijkomstigheid is dat je per beoordelingscategorie een eigen rekenmethode kunt instellen en kunt bepalen hoe de cijfers of beoordelingen worden weergegeven.
Bovendien kun je beoordelingsitems en -categorieën (tijdelijk) verbergen, zodat je leerlingen de cijfers erin niet kunnen zien, en kun je (als dat door je applicatiebeheerder is ingeschakeld) aangepaste berekeningen op de cijfers toepassen.
Over wat wel en niet weer te geven
Alle cijfers uit activiteiten in je cursus worden voor je deelnemers weergegeven in het User Report (Rapport), waar standaard best veel informatie in wordt gegeven:
Maar eerlijk gezegd volstaan voor de meeste Moodle-omgevingen de volgende kolommen:
Beoordelingsitem
Beoordeling
Feedback
De overige kolommen, zoals berekende weging, zijn enkel relevant wanneer je ook aan de slag gaat met gewichten op cijfers en beoordelingen in je cursus. Kolommen die je wellicht wilt weglaten, zijn:
Ranglijst – hoe verhoudt mijn beoordeling zich tot die van mijn groepsgenoten?
Percentage
Bijdrage aan cursustotaal
Gemiddelde – wat is de gemiddelde beoordeling voor deze activiteit?
Bereik – tussen welke (minimum- en maximum) waardes liggen de beoordelingen?
Letterbeoordelingen – als je behalve het cijfer ook gebruik wilt maken van een lettersysteem zoals het Amerikaanse of Duitse.
Je kunt de inrichting van dit User report (Rapport) op site- en cursusniveau aanpassen. Voor je hele Moodle-omgeving pas je dit aan via Sitebeheer > Cijfers > Rapportinstellingen > Rapport, per cursus via Cijfers > Instellingen > Instellingen cursuscijfer, onder Rapport.
Tip: Houd de informatie voor je deelnemers (en docenten) zo overzichtelijk mogelijk, zodat beide groepen gebruikers, zodat iedereen in een oogopslag ziet hoe ze ervoor staan.
Over rekenmethodes
Tijd om je rekenmachines, Excel-werkbladen en statistische tools van stal te halen en te bepalen welke rekenmethodes je in je cursus wilt toepassen op het totaal- of eindcijfer, zoals:
Natuurlijk – alle gehaalde punten bij elkaar opgeteld en vergeleken met het totaal te behalen punten, bijvoorbeeld 275/300
Gemiddelde
Gewogen gemiddelde
Eenvoudig gewogen gemiddelde
Gemiddelde met bonuspunten
Mediaan
Modus
Hoogste
Laagste
Welke rekenmethode uiteindelijk het beste is, is aan jou. Wil je hier meer over lezen? Dan is het Engelstalige document Grade Aggregation in de Moodle Docs een goed vertrekpunt.
Over de weergave van de beoordelingen
Voor ieder beoordelingsitem en iedere beoordelingscategorie kun je instellen hoe het cijfer wordt weergegeven:
Als cijfer binnen het ingestelde bereik (met decimalen) – Bijvoorbeeld 6,4 (bereik 0 – 10)
Als percentage (met decimalen) – Bijvoorbeeld 64,00 %
Als Letter – Bijvoorbeeld A+, A of A- zoals in het Amerikaanse beoordelingssysteem
Een combinatie van twee van deze weergaves is ook mogelijk. Ook hier geldt weer dat het uitgangspunt zou moeten zijn dat je leerlingen in één oogopslag kunnen zien waar ze staan als ze hun cijferoverzicht openen.
Je kunt dit per beoordelingscategorie en -item instellen, door in je cursus naar Cijfers > Instellingen te gaan en de categorie of het item te bewerken.
In een volgende blogbijdrage zal ik verder ingaan op het nut van schalen en Letters als het gaat om beoordelen in Moodle.
